Αισθητηριακή Ολοκλήρωση: Τι είναι; Δυσλειτουργίες και Παρέμβαση
Τι είναι;
Ο όρος «αισθητηριακή ολοκλήρωση» αναφέρεται στην νευροβιολογική διεργασία, η οποία οργανώνει μία αίσθηση από το σώμα και το περιβάλλον και δίνει την δυνατότητα να χρησιμοποιούμε το σώμα μας αποτελεσματικά στο περιβάλλον αυτό. Σύμφωνα με την συγκεκριμένη θεωρία, για να αναπτυχθούν πλήρως οι δεξιότητες ενός ανθρώπου, κινητικές και γνωστικές, ο ανθρώπινος εγκέφαλος πρέπει να δέχεται ανατροφοδότηση από και προς όλες τις αισθήσεις. Οποιαδήποτε δυσκολία στην τέλεση της διαδικασίας αυτής αναφέρεται ως δυσλειτουργία της αισθητηριακής ολοκλήρωσης, η οποία επηρεάζει ένα άτομο τόσο στην μάθησή του όσο και στην προσοχή και την συμπεριφορά του.
Δυσλειτουργία αισθητηριακής επεξεργασίας
Ένα παιδί, το οποίο παρουσιάζει δυσλειτουργία αισθητηριακής επεξεργασίας, είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες στην καθημερινότητά του, τόσο στην μάθηση και στην συμπεριφορά του όσο και στην κοινωνικοποίηση ή στην σχολική του επίδοση. Επίσης, μπορεί να παρουσιάζει διαφορετική εικόνα από ένα άλλο παιδί που αντιμετωπίζει την ίδια διαταραχή. Για αυτό, η παρέμβαση θεωρεί το παιδί ως ένα μεμονωμένο όλον, με τις δικές του μοναδικές ικανότητες και δυσκολίες. Οι διαταραχές αυτές ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες:
- Διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης
- Αισθητηριακή υπερ-ερεθιστικότητα ή αμυντικότητα: Το παιδί λαμβάνει μία αίσθηση σε μεγαλύτερη ένταση από ότι του δίνεται και αυτό του προκαλεί μία αυξημένη αντίδραση σε ένα ερέθισμα αβλαβές.
- Αισθητηριακή υπο-ερεθιστικότητα: Το παιδί λαμβάνει μία αίσθηση σε μικρότερη ένταση από ότι του δίνεται και αυτό προκαλεί απουσία ανταπόκρισης στο ερέθισμα.
- Αισθητηριακή αναζήτηση: Το παιδί έχει την ανάγκη να αναζητά συνέχεια ερεθίσματα και αυτό το θέτει σε μία συνεχή εγρήγορση χωρίς να μπορεί να ηρεμήσει και να οργανωθεί στην καθημερινότητά του.
- Διαταραχές αισθητηριακής διάκρισης
Αναφέρονται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα παιδί να εντοπίσει και να διακρίνει το ερέθισμα στο οποίο εκτίθεται (αφή, πίεση, ήχος, εικόνα).
- Κινητική διαταραχή με αισθητηριακή βάση
Αναφέρεται σε δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί σχετικά με την στάση του σώματός του, αλλά και σε δυσκολίες της πράξης (π.χ. σωματοδυσπραξία ή διαταραχή αμφίπλευρου συντονισμού και διαδοχής στην κίνηση).
Ενδεικτικές συμπεριφορές δυσλειτουργίας αισθητηριακής επεξεργασίας:
- Μη ανοχή σε υφές και σε αγγίγματα
- Επιλεκτικότητα στο φαγητό
- Κλείσιμο αυτιών σε ήχους, όχι πάντα μεγάλης έντασης, π.χ. κόρνα, ηλεκτρική σκούπα
- Ενόχληση από μυρωδιές και γεύσεις
- Δυσκολία στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής (πλύσιμο δοντιών, τουαλέτα, ένδυση, μπάνιο, κόψιμο νυχιών)
- Αποφυγή του παιδιού να είναι ξυπόλητο
- Συχνό άγγιγμα ανθρώπων και αντικειμένων
- Υπερκινητικότητα και υπερδραστηριότητα
- Αποφυγή κίνησης
- Φτωχές δεξιότητες αδρής και λεπτής κινητικότητας
- Ενόχληση σε αγκαλιές, φιλιά, γαργάλημα
- Έντονο μασούλημα αντικειμένων
Τρόποι εκδήλωσης της δυσλειτουργίας αισθητηριακής επεξεργασίας/ολοκλήρωσης
- Δυσκολία μετάβασης από μία κατάσταση σε μία άλλη
- Ανήσυχος ύπνος
- Υπερκινητικότητα και διάσπαση προσοχής
- Χαμηλή αυτοπεποίθηση
- Συναισθηματικές δυσκολίες
- Δυσκολία στην κοινωνική αλληλεπίδραση
- Μαθησιακές δυσκολίες
- Κινητική ανωριμότητα
- Έντονες δυσκολίες στην σίτιση
- Καθυστέρηση λόγου και ομιλίας
- Απουσία κινήτρου
Διαγνωστικές κατηγορίες που παρουσιάζουν δυσλειτουργία αισθητηριακής επεξεργασίας/ολοκλήρωσης
- Διαταραχές αυτιστικού φάσματος
- Αναπτυξιακή καθυστέρηση
- Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητα
- Μαθησιακές δυσκολίες
- Κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες
- Εγκεφαλική παράλυση
- Νοητική υστέρηση
- Σύνδρομο Down
- Γενετικά σύνδρομα
- Προωρότητα
- Χωρίς συνοδό διάγνωση/πάθηση
Αισθητηριακά Συστήματα
Όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν 5 αισθήσεις:
- Ακοή (Ακουστικό σύστημα)
- Όραση (Οπτικό σύστημα)
- Όσφρηση (Οσφρητικό σύστημα)
- Γεύση (Γευστικό σύστημα)
- Αφή (Απτικό σύστημα)
Μας προσφέρουν ενημερότητα για το τι συμβαίνει έξω από το σώμα μας (εξωδεκτικότητα).
Στην ουσία όμως υπάρχουν ακόμα δύο ακόμη λιγότερο γνωστά συστήματα:
- Αιθουσαίο
- Ιδιοδεκτικό
Μας προσφέρουν ενημερότητα για το τι συμβαίνει μέσα στο σώμα μας (ενδοδεκτικότητα). Δεν μπορούμε συνειδητά να τις ελέγξουμε ούτε να τις δούμε, αλλά αισθανόμαστε ότι υπάρχουν και λειτουργούν αυτόματα.
Αιθουσαίο σύστημα: Επεξεργάζεται πληροφορίες σχετικά με την κίνηση, την βαρύτητα και την ισορροπία, μέσω των υποδοχέων στο έσω αυτί. Βοηθά στην αντίληψη του σώματος μας μέσα στο χώρο κατά την κίνηση και επηρεάζει πολύ τον αμφίπλευρο συντονισμό, τον μυϊκό τόνο και το επίπεδο διέγερσης. Ο κατάλληλος ερεθισμός του αιθουσαίου προκαλεί ηρεμία και θετικές συναισθηματικές αντιδράσεις, ενώ ο λανθασμένος ερεθισμός μπορεί να προκαλέσει αρνητικές αντιδράσεις και άγχος.
Ενδεικτικές δραστηριότητες:
- Κούνιες
- Αιώρες
- Κουνιστές πολυθρόνες
- Γενικώς οποιαδήποτε κίνηση σε γραμμικό & κυκλικό επίπεδο
Ιδιοδεκτικό σύστημα: Σχετίζεται με τις πληροφορίες που δεχόμαστε από τους μύες και τις αρθρώσεις και είναι υπεύθυνο για την κίνηση, την αντίληψη του σώματος, τον κινητικό έλεγχο, τον στασικό έλεγχο και την συναισθηματική ασφάλεια.
Ενδεικτικές δραστηριότητες:
- Θεραπευτικό βούρτσισμα και πιέσεις στις αρθρώσεις
- Δραστηριότητες με αντίσταση, π.χ. κουβάλημα ή σύρσιμο βαριών αντικειμένων, δυνατό σπρώξιμο σε τοίχο ή έπιπλα κλπ.
- Ισομετρικές ασκήσεις ενάντια στη βαρύτητα
- Οτιδήποτε προκαλεί πίεση στις αρθρώσεις
- Τραμπολίνο
- Σχοινάκι
- Push-ups
Όλες οι «βαριές» δουλειές που κάνουν τους μύες και τις αρθρώσεις να δουλεύουν σκληρά προσφέρουν ιδιοδεκτικό ερεθισμό.
Απτικό σύστημα: Επεξεργάζεται πληροφορίες σχετικά με την αφή, μέσω των υποδοχέων του δέρματος και είναι υπεύθυνο για την αίσθηση της αφής, της θερμοκρασίας, της πίεσης και του πόνου.
Ενδεικτικές δραστηριότητες:
- Δακτυλομπογιές
- Πλαστελίνη, ζύμη, κόλλα
- Παράξενες υφές σε υφάσματα
- Παγωμένα φαγητά κλπ.
Παρέμβαση αισθητηριακής ολοκλήρωσης
- Κατάλληλη και ελεγχόμενη πολύ-αισθητηριακή εισροή μέσα από σκόπιμες και νοηματοδοτούμενες για το παιδί δραστηριότητες
- Ο θεραπευτής δεν δρα πάνω στο παιδί, αλλά με το παιδί
- Χρήση του παιχνιδιού, για να κεντρίσει το ενδιαφέρον του παιδιού και να επιδιώξει την ενεργή συμμετοχή του στην παρέμβαση
- Μέσα στον χώρο της θεραπείας, το παιδί νιώθει κυρίαρχος του εαυτού του και είναι αυτοκαθοδηγούμενο
- Ο θεραπευτής διαδραματίζει τον ρόλο του βοηθού, του συνεργάτη, του συμπαίκτη και όχι του ηγέτη και του δασκάλου
Ο θεραπευτής, αρχικά, αξιολογεί το παιδί και τα περιβάλλοντα, στα οποία αλληλεπιδρά. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει τόσο την παρατήρησή του στον χώρο της θεραπείας όσο και την συνέντευξη από το οικογενειακό του περιβάλλον για την καταγραφή ενός αισθητηριακού προφίλ. Στην συνέχεια, τίθενται οι λειτουργικοί στόχοι, για την οργάνωση και τον σχεδιασμό του θεραπευτικού πλάνου, ώστε να δώσει τις κατάλληλες αισθητηριακές ευκαιρίες ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε παιδιού, το οποίο σηματοδοτεί και την έναρξη της παρέμβασης.
Συμπερασματικά, η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι πολύ σημαντική για την ποιότητα ζωής ενός παιδιού. Επομένως, η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση σε περίπτωση δυσλειτουργίας βοηθά σημαντικά το παιδί τόσο στις δραστηριότητες της καθημερινής και της σχολικής του ζωής όσο και στην συμπεριφορά και την ικανότητα μάθησης αλλά και προσοχής του.
Μακροδημήτρη Μαρία,
Εργοθεραπεύτρια
BSc Occupational Therapy
